Trang Chính
Câu chuyện về Betta smaragdina
Nguồn: http://www.diendancacanh.com
Vài năm trước đây, tôi thường nghe kể về loài cá đá ở vùng Isan thuộc miền Đông Bắc Thái Lan. Tôi lên kế hoạch viếng thăm Isan nhưng phải trì hoãn nhiều lần do bận công chuyện làm ăn. Điều không may là tôi chỉ rảnh rỗi vào thời gian cuối năm khi mà hoạt động đá cá ở đó đã kết thúc. Trò đá cá thường diễn ra từ tháng 3 đến tháng 9 hàng năm, vào mùa mưa và cũng là mùa trồng lúa. Sau vài lần trao đổi với một người bạn, tôi lên đường viếng thăm Isan và tìm hiểu về mùa đá cá Betta smaragdina vào tháng 8 năm 2000. Sau đây là những ghi nhận về những trải nghiệm thú vị mà tôi có được khi quan sát loài Plakat Thái ở vùng Isan, vùng đất chứa đựng nhiều di sản văn hóa cổ xưa nhất ở Thái Lan.
Các cụm từ "Plakat Thái" và "cá đá Xiêm" đều có chung một ý nghĩa. Chúng chỉ khác biệt ở chỗ "Plakat Thái" là từ của người Thái Lan khi nói về "cá đá Xiêm". Plakat Thái có thể được phân làm 3 loại gồm: Betta splendens, Betta smaragdina và Betta imbellis. Betta splendens là loài nổi tiếng nhất và cũng được nuôi nhiều nhất trong số 3 loài này. Thật đáng ngạc nhiên là trong quá khứ cả ba loài đều được phát triển bởi những người nông dân Thái thành cá đá. Không ai có thể khẳng định loài nào xuất hiện trước và tôi tin rằng cả ba loài phát triển một cách đồng thời ở mỗi địa phương. Chúng được lai tạp với nhau theo mô hình kim tự tháp mà loài Betta splendens nằm ở đỉnh trên cùng. Điều này được thực hiện thông qua các hoạt động đá cá mà nó đóng một vai trò rất quan trọng trong việc lựa chọn con giống từ ba loài Plakat Thái này.
Các trung tâm lai tạo Plakat Thái
Về mặt địa lý, Thái Lan được chia làm 5 vùng chính: Bắc, Đông Bắc, Trung, Tây và Nam. Ở mỗi tỉnh của Thái Lan đều có lò lai tạo Plakat Thái. Mỗi tỉnh lại có các loài cá địa phương và tập trung phát triển vào loài này hơn là loài khác. Vùng Đông Bắc Thái Lan tập trung lai tạo loài Betta smaragdina trong khi miền Trung lai tạo chủ yếu loài Betta splendens. Miền Nam Thái Lan lại lai tạo các loài Betta imbellis và Betta splendens ở vào mọi thời điểm trong năm.
Có rất ít nhà lai tạo ở vùng đất xa nhất về phía Bắc của Thái Lan. Cấu trúc địa lý của vùng này bao gồm các dãy núi xen kẽ với những vùng cao nguyên. Thời tiết ở đó thường hơi lạnh trong cả năm tuy có một giai đoạn ấm áp ngắn từ tháng 3 đến tháng 5 và như chúng ta đều biết, nhiệt độ thấp không thích hợp cho sự sinh trưởng của cá Betta. Betta splendens và Betta smaragdina hoang dã thường sống trên các cánh đồng lúa và những vùng lân cận. Tuy nhiên, có một số trung tâm lai tạo cá đá ở những vùng đất trũng miền Bắc như lưu vực của các con sông bởi chúng có nhiệt độ ổn định và đất đai màu mỡ, điều kiện thích hợp để có nhiều thức ăn tự nhiên cho Plakat Thái. Đây là những yếu tố cần thiết nhất để lai tạo và nuôi dưỡng thành công loại cá đá có chất lượng.
Vùng Đông Bắc Thái Lan tập trung vào loài Betta smaragdina, đặc biệt là những tỉnh nối với sông Mekong chảy qua biên giới Thái - Lào. Những nhà lai tạo ở đây xem trò đá cá cổ truyền như là một thú vui sau công việc đồng áng. Không hề có động cơ thương mại nào đàng sau việc lai tạo hay nếu có cũng rất ít. Cá được bắt ngoài tự nhiên và trao đổi giữa những người bạn thân với nhau. Chúng được thả về đồng sau khi đá xong.
Các tỉnh ở miền Trung và Đông Thái Lan tập trung lai tạo Betta splendens đuôi dài và đuôi ngắn. Thủ đô Bangkok là trung tâm của mọi giao dịch cá cảnh. Nhìn chung, Betta splendens là thành phần chính trong nền công nghiệp cá cảnh ở Bangkok.
Vùng phía Nam Thái Lan có hai loài là Betta splendens và Betta imbellis. Khí hậu miền Nam mưa nhiều nên thích hợp để lai tạo cá Betta trên mọi phương diện. Giống như các nhà lai tạo vùng Đông Bắc, các nhà lai tạo miền Nam lai tạo Betta imbellis theo mùa và không quan tâm nhiều đến chất lượng.
Để chiến thắng trong các cuộc đá cá ở địa phương, các nhà lai tạo mới tìm cách lai cá địa phương với cá Betta splendens thuần dưỡng. Ví dụ, nhà lai tạo vùng Đông Bắc lai cá Betta smaragdina với cá Betta splendens thuần dưỡng; và tương tự, nhà lai tạo miền Nam cũng lai cá Betta imbellis với cá Betta splendens thuần dưỡng.
Trong phần này, chúng ta chỉ tập trung vào loài cá cảnh đầu tiên ở miền Isan là Betta smaragdina. Nuôi dưỡng, huấn luyện và đá cá có một lịch sử lâu đời trong nền văn hóa Isan, và nó cũng liên quan đến những động lực xã hội cơ bản trong cộng đồng dân cư lâu đời ở Isan. Hành trình xuyên suốt qua các khác biệt văn hóa ở Thái Lan dẫn đến những thay đổi về dòng cá Betta được lai tạo.
Betta smaragdina là gì?
Betta smaragdina là một loài thuộc chi Betta hiện diện ở vùng Đông Bắc Thái Lan. Cá có đặc điểm đặc trưng là các vẩy óng áng và nắp mang màu xanh lá cây. Thân cá tròn khi quan sát từ mặt bên và mảnh khi quan sát từ phía trên. Kỳ dài và thon, đuôi và vây hậu môn có màu cam nhạt. Vây lưng có màu xanh lá cây. Người địa phương gọi Betta smaragdina là "cá đá màu xanh lá" hay "Plakat Keaw" hay ngắn gọn là "Pla Keaw". Kích thước trung bình của cá từ 4-5 cm, trong tự nhiên chúng rất nhút nhát và hay hoảng sợ khi có người lại gần.
Địa bàn phân bố tự nhiên của Betta smaragdina
Chúng là loài cá tự nhiên ở vùng Isan. Vùng này chiếm một phần ba diện tích Thái Lan và bao gồm chủ yếu là các vùng cao nguyên. Đặc điểm địa lý này rất biệt lập và góp phần bảo tồn loài Betta smaragdina cũng như tránh để chúng lai tạp với những loài khác. Giống như Betta splendens, loài Betta smaragdina rất phổ biến, chúng sống ở các ruộng lúa và các vùng đất trũng giữa các ruộng lúa. Đây là vùng đệm để nông dân thả cá và cũng để cung cấp nước cho đồng lúa.
Vùng này thường ngập nước quanh năm ngoại trừ vào mùa khô khi nó chỉ còn lại lớp bùn nhão trên bề mặt. Nông dân không sử dụng chúng để trồng lúa vì vậy chúng may mắn không bị xịt thuốc hóa học. Chúng rất rậm rạp. Có rất nhiều loại cây cỏ và thú vật ở đấy. Vùng đất này đóng vai trò quan trọng trong đời sống của những người nông dân. Nó là nguồn cung cấp thực phẩm, rau tươi và cả cá. Với trẻ em, đây là thiên đàng của chúng, là nơi để chúng khám phá và tưởng tượng, một lớp học cho chúng về môi trường tự nhiên, nơi chúng có thể chạy nhảy và chơi đùa với nhau. Vài đứa có thể tìm bắt cá nhỏ, tất nhiên một trong số đó là loài Betta smaragdina, "CÁ ĐÁ MÀU XANH LÁ", cá đá của vùng Đông Bắc Thái Lan.
Bắt cá bằng tay
Để bắt các loài cá khác có lẽ phải dùng lưới thật lớn, quăng xuống nước rồi từ từ kéo lên. Con cá kém may mắn sẽ bị mắc lưới và được người ta gỡ ra rồi bỏ vào giỏ tre. Đây là cá để ăn.
Cách bắt cá Betta smaragdina hoàn toàn khác. Nguyên tắc là phải thật nhẹ nhàng, không gây tiếng động hoặc cử động mạnh nào. Để bắt cá từ thiên nhiên thì không cần bất cứ dụng cụ đặc biệt nào mà chỉ cần hai bàn tay là đủ. Có vẻ như là cá đá xanh nằm đợi sẵn ở đó để có người đến bắt chúng đem về nuôi.
Nếu một chú bé muốn bắt cá, nó sẽ bước dọc theo con kênh giữa ruộng lúa và vùng ngập nước. Mắt chậm rãi quét ngang quét dọc xem nơi nào có cá đá màu xanh. Không vội vã, nó bước xuống vũng nước sâu cả cánh tay trong khi mắt nhìn chăm chú vào mục tiêu. Nó chậm rãi vạch cỏ một cách cẩn thận mắt tìm ổ bọt. Đa số trường hợp, chú bé có thể tìm thấy ổ bọt của cá đá màu xanh. Nó chậm rãi vén cỏ xung quanh ổ bọt rồi nhẹ nhàng dùng hai tay vớt cá đem về nhà nuôi.
Cá đá Betta smaragdina
Một trong những nhà lai tạo cá đá xanh mà tôi gặp ở tỉnh SakonNakorn nói với tôi rằng trò đá cá ở vùng Isan đã xuất hiện từ hơn 200 năm trước. Năm nay ông 53 tuổi và cho biết rằng cha của ông bảo rằng ông nội của ông là một người đá cá nổi tiếng. Theo ý kiến của ông thì trò đá cá xuất hiện đồng thời với trò đá gà hay có khi còn lâu hơn. Để củng cố lập luận của mình ông cho rằng người Thái xưa và nay đều có mối liên hệ chặt chẽ với môi trường sông nước. Họ là một cộng đồng bên bờ các con sông. Trên 80% người Thái là nông dân, vì vậy họ sống gần nguồn nước một cách tự nhiên. Họ trồng lúa và bắt cá để ăn, trẻ em cũng vui chơi và bắt cá nhỏ trên đồng lúa. Vì vậy mà có khả năng người ta biết đến trò đá cá trước trò đá gà. Một người đàn ông khác 45 tuổi, chủ sở hữu một tiệm cá cảnh ở U Bon Rat Cha Tha Ni, cách SakonNakorn 119 km cũng trả lời tương tự. Tôi muốn tin vào cách giải thích của họ. Tuy nhiên, vào lúc đó, tôi tạm ngừng nghiên cứu về nguồn gốc của cá đá ở vùng Đông Bắc Thái Lan. Tôi hy vọng rằng bằng việc phân tích sâu hơn các văn bản tôi có thể tìm được những kiến giải chi tiết hơn với sự hỗ trợ bởi những bằng chứng rõ rệt.
Cá đá thường hiện diện trong nhà mọi người. Thông thường, các cuộc đấu thường diễn ra vào cuối tuần. Thời gian bắt đầu thường là 10 giờ sáng, những người lác đác đến trễ sẽ tham gia vào sau. Đá cá bắt đầu muộn nên mọi người có thể hoàn tất việc nhà trước để sau đó có thể vui chơi thoải mái. Mọi người tụ tập xung quanh lọ đá cá. Một lọ thủy tinh cao được đặt giữa nhóm người. Cách tụ tập này là dấu hiệu đặc trưng của cộng đồng và thể hiện sự gắn kết của người dân Isan. Trò đá cá đóng một vai trò rất quan trọng trong các mối quan hệ xã hội giữa mọi người với nhau vào cuối tuần. Không ai quan tâm hay lo lắng đến công việc trong tuần; mọi người trong nhóm đều cười nói ầm ĩ với tâm trạng vui vẻ.
Khi đá cá Betta smaragdina, người nuôi dùng vợt nhỏ vớt cá bỏ vào lọ đấu, không giống với đá cá Betta splendens khi người ta dùng một cái muỗng nhỏ để vớt cá. Người Isan làm vậy để cho cuộc đấu được công bằng bởi vì vài người bỏ chất hóa học vào nước nên nếu dùng muỗng thì một ít nước sẽ được mang theo vào lọ đấu. Khi con cá thứ hai được bỏ vào đang chìm xuống đáy thì con cá bỏ vô trước đó sẽ đuổi theo và phùng cặp mang xinh đẹp lên. Cả hai đều giương vây hết cỡ để hù dọa và đánh lừa đối thủ rằng nó lớn hơn, hung dữ hơn và mạnh mẽ hơn. Với dáng vẻ cẩn trọng, chúng chậm rãi vờn qua vờn lại xung quanh đối thủ. Mắt nhìn chăm chăm và vây giương lên để làm đối phương phải hoảng sợ nhưng không con nào chịu thua. Bất thình lình, một trong hai con tấn công chớp nhoáng rồi ngay lập tức quay trở lại thế giương vây để phô trương sức mạnh của mình, khi điều này xảy ra, con kia sẽ tìm cách đáp trả ngay lập tức.
Loài Betta smaragdina ít "lắc" thân để đập vào đối thủ nhằm làm chúng mất kiểm soát như ở loài Betta splendens. Chúng tấn công nghệ thuật và kiểu cách hơn giống như ở môn vật cổ truyền, môn thể thao không nhằm mục đích giết hay làm bị thương đối phương. Sau trận đấu, không có con cá nào bị thương trầm trọng cả. Chúng có thể bình phục mà không cần đến thuốc thang.
Một trận đấu thường diễn ra không quá nửa giờ, trung bình là 15 phút, thậm chí ngắn hơn, khoảng từ 5-10 phút là một trong hai con bỏ cuộc mà không bị vết thương trầm trọng nào. Nếu trận đấu kéo dài hơn một giờ mà không con nào bỏ cuộc, trọng tài sẽ bảo người chơi đem cá về rồi tuyên bố rằng trận đấu hòa. Cá thua cuộc được thả về đồng còn cá thắng cuộc có thể đem đi đá tiếp sau khi hồi phục, thường là mất khoảng 1 tuần. Thật thú vị, cá thắng trận có thể nâng cấp kỹ năng đá và đá tốt hơn vào những lần sau. Trò đá cá thường diễn ra từ tháng 3 đến tháng 9 trong mùa lúa và đồng được xả đầy nước. Dù là cá thắng hay thua trận, tất cả đều được thả trở về môi trường tự nhiên sau khi mùa đá cá kết thúc.
Kỹ thuật lai tạo loài Betta smaragdina
Nguyên tắc lai tạo loài Betta smaragdina là "phải duy trì các đặc điểm bên ngoài của cá đá sao cho càng giống với cá hoang dã càng tốt". Để thực hiện điều này, nhà lai tạo cần mô phỏng môi trường tự nhiên của Betta smaragdina bằng cách thả cá con vào một địa điểm nhất định ngoài tự nhiên. Nhà tai tạo phải thả cá một cách bí mật vào ban đêm để tránh bị đối thủ phát hiện. Đối thủ có thể bắt đi một số cá và dùng chúng để chống lại chính nhà lai tạo. Môi trường hoang dã sẽ đào luyện Betta smaragdina lai tạo thành loại cá đá hoang dã dẻo dai. Qua quá trình đấu tranh sinh tồn, cá phải chống chọi với nhiều kẻ thù ngoài tự nhiên, chúng cũng phải dần dần học cách chiến đấu và bảo vệ lãnh thổ của mình. Chỉ có con cá mạnh nhất mới có thể tồn tại còn con nào yếu ớt sẽ bị chết. Đây là sự chọn lọc tự nhiên. Môi trường hoang dã sẽ biến đổi hình dạng chúng tương tự như tổ tiên của chúng. Điểm khác biệt duy nhất đó là chúng không phải là dòng cá được chọn lọc tự nhiên mà là do con người tuyển lựa. Nói một cách chính xác chúng là cá lai giữa các loài Betta smaragdina và Betta splendens. Chúng giống như nhân vật người máy do Arnold đóng trong phim loạt phim Kẻ hủy diệt (Terminator), một dòng cá mới. Những siêu đấu sĩ.
Lai tạo dòng cá đá Betta smaragdina
Từ mô hình lai tạo ở trên, chúng ta có thể thấy rằng các nhà lai tạo cố gắng biến đổi hình dạng của dòng cá đá sao cho giống như cá hoang dã. Để thắng trận, nhà lai tạo lai cá Betta smaragdina với cá Betta splendens. Kết quả của việc lai tạp này là dòng cá đá Betta smaragdina. Người ta rất khó phân biệt được sự khác nhau giữa dòng cá đá Betta smaragdina và cá Betta smaragdina hoang dã. Tuy nhiên, nhà lai tạo nói với tôi rằng có 3 điểm khác biệt giữa chúng:
Một. Hộp sọ của cá đá lai dầy và chắc chắn hơn trong khi hộp sọ của cá hoang dã nhỏ và cân bằng với thân hình mảnh mai.
Hai. Môi của cá đá lai dầy và sắc hơn ở cá hoang dã.
Ba. Màu của cá đá lai sậm hơn và màu vây không được trong suốt, trong khi màu của cá hoang dã nhạt hơn nhưng các vảy lại sáng hơn và lấp lánh. Nhà lai tạo giỏi nhất có thể lai tạo cá đá với cấu trúc, hình dạng và màu sắc y hệt như loài Betta smaragdina hoang dã.
Từ việc lai tạo loài Betta smaragdina đến sự phát triển của Betta splendens
Dựa trên quan điểm khoa học, các nhà ngư loại học đặt tên cho mỗi loài Betta để phân biệt với những loài khác. Trong quá khứ, các nhà lai tạo không có kiến thức khoa học hay có trình độ học vấn vì vậy mà họ phân loại cá đá thành 2 loại: Plakat Pah tức cá hoang dã và Plakat Morh (cá đá nuôi trong lọ thủy tinh) tức cá thuần dưỡng. Nguyên tắc đặt tên loài dựa trên địa điểm mà cá được tìm thấy và phổ biến ở mọi miền thôn quê. Các nhà lai tạo ở miền Trung phát triển thành công dạng Plakat Pah (mà nó chính là loài Betta splendens hoang dã) thành dạng Plakat Morh và rồi từ đó phát triển thành dòng cá đá đuôi dài. Những sáng tạo đầy hứa hẹn như vậy trong quá trình phát triển của các dòng cá đá thông qua các hoạt động mang tính xã hội hoàn toàn dựa vào sự đóng góp của tầng lớp nông dân Thái Lan. Điều này thật đáng kinh ngạc bởi vì họ không hề có kiến thức hay được đi học.
Giới thiệu (Ngày 15-12-2001)
Tôi trở lại Isan vào 28-30 tháng 9 năm 2001. Mục đích của chuyến đi là tìm hiểu về một số khúc mắc kể từ chuyến viếng thăm trước đó. Tôi muốn hiểu rõ cách mà nhà lai tạo tạo ra dòng cá đá Betta smaragdina tuyển. Nếu điểm này được làm sáng tỏ thì chúng ta có thể hiểu rõ về quá trình phát triển của cá Betta splendens đuôi ngắn hay Plakat Thái. Tôi cố gắng xác định 3 vấn đề chủ chốt trong việc lai tạo và đá những con cá tuyển này: kiểm soát lai tạo, thương mại và uy tín xã hội. Cả ba đều có mối quan hệ hỗ tương với nhau, mỗi vấn đề lại có vai trò thúc đẩy dòng cá này dần dần hội nhập vào trào lưu Plakat Thái. Chúng không chỉ đóng vai trò đầy ý nghĩa trong phương thức lai tạo cá đá của người Isan trong hiện tại mà trên thực tế, chúng còn là trung tâm của toàn bộ quá trình phát triển của Plakat Thái nói chung. Tôi đang cố gắng thuyết phục và trình bày với bạn đọc rằng sự phát triển của cá đá ở Isan có thể làm sáng tỏ sự phát triển của loài Betta splendens.
Mối quan hệ của cả ba vấn đề có thể tóm gọn trong một mô hình chung thể hiện bức tranh toàn cảnh về lịch sử Plakat Thái, từ đó tái hiện những phần lịch sử từng bị mai một.
Kiểm soát lai tạo
Cách đây 5 năm, các nhà lai tạo Isan thả cá thắng trận về một vị trí nhất định trên cánh đồng và thả con cá thua trận ra kênh rạch. Vào mùa sau, họ quay lại vị trí trên để bắt cá con của con cá thắng trận mùa trước. Hy vọng rằng, chúng có chất lượng ngang bằng hay thậm chí còn đá tốt hơn con cá cha thắng trận mùa trước.
Giống như mọi trò chơi, mục đích của người tham gia là chiến thắng tất cả các trận đấu, nhưng điều này giống như là thách thức số phận. Người chơi không bao giờ biết trước được điều gì cho đến khi trận đấu kết thúc. Trong trận đấu, người ta cố gắng đạt được kết quả mong muốn nhưng kết quả thường thay đổi và khó dự đoán. Nói cách khác, người chơi không thể kiểm soát được kết quả trận đấu. Người ta chỉ có thể chuẩn bị thật tốt và thời gian sẽ trả lời tất cả. Đây là điểm hấp dẫn của cuộc chơi và nó công bằng đối với mọi người tham gia.
Có hai từ cần được cân nhắc ở đây đó là: chắc chắn và kiểm soát. Cả hai đều có mối liên hệ và ám chỉ lẫn nhau. Để kết quả càng chắc chắn thì cần phải thiết lập nhiều kiểm soát hơn. Chúng ta có thể sử dụng một từ khác để thể hiện mối liên hệ giữa chúng: "mức độ nghiêm trọng". Nhà lai tạo càng coi trọng kết quả trận đấu thì càng kiểm soát nhiều hơn. Kết quả trận đấu càng tác động nhiều đến người tham gia đá cá thì nhà lai tạo càng phải nghiêm túc. Điều này ám chỉ rằng, trong quá khứ nhà lai tạo không quan tâm nhiều đến kết quả trận đấu dù họ có bắt được cá đá tốt ngoài môi trường tự nhiên. Do vậy họ không hề kiểm soát việc lai tạo cá đá. Hiển nhiên, dù cho nhà lai tạo thả bao nhiêu con cá vô địch về ruộng thì chúng vẫn luôn là loại cá sẵn có ở đó. Bạn đọc có thể đoán được về kết quả của việc lai tạo thiếu kiểm soát và chất lượng của bầy cá con. Trò đá cá cũng chỉ để cho vui và kiếm chút uy tín trong đám bạn thân mà thôi.
Bỏ qua yếu tố may mắn, nhà lai tạo đánh giá chất lượng cá đá tuyển của ông ta theo các tiêu chuẩn sau: kỹ năng đá, độ sắc của răng, độ dai sức và cấu trúc cơ thể cân đối. Những tiêu chuẩn này sẽ góp phần vào thắng lợi của cá khi thi đấu. Hai tiêu chuẩn đầu dùng để tấn công còn hai tiêu chuẩn sau dùng để tự vệ.
Kỹ năng đá: cá có khả năng lừa đối phương hay làm cho đối phương bị thương nhiều hơn mình.
Độ sắc của răng: để có thể cắn lủng lớp vảy của đối phương và làm chúng đau đớn.
Độ dai sức: để có thể đá thật lâu cho dù bị thương nặng hơn cá đối thủ.
Cấu trúc cơ thể cân đối: để luôn có lợi thế khi cáp cá từ đó có nhiều cơ hội giành thắng lợi.
Sau đây là những yếu tố mà nhà lai tạo cần quan tâm khi lai tạo cá:
- Làm sao để lai tạo và nuôi dưỡng cá đá thuần dưỡng sao cho càng giống với cá hoang dã càng tốt.
- Làm sao để lai tạo cá đá thuần dưỡng sao cho linh động như cá hoang dã. Cá thuần dưỡng thường mập, lười và chậm chạp.
- Sau khi đạt được cả hai yếu tố ở trên, bước kế tiếp nhà lai tạo cần phát triển kỹ năng đá của cá thuần dưỡng và khả năng đá thật lâu cùng với khả năng đáp ứng với môi trường mới. Hầu hết cá hoang dã đều nhút nhát. Vài nhà lai tạo đem lai cá đá của họ với loài Betta splendens.
Cùng với việc chọn lựa cặp cá cá bố mẹ tốt nhất, nhà lai tạo phải đạt được cả 3 yếu tố ở trên bằng cách mô phỏng môi trường tự nhiên trong hồ cá của mình. Đó là nguyên tắc lai tạo dòng cá đá tuyển.
Để gia tăng cơ hội thắng trận, nhà lai tạo cần chọn cặp cá giống tốt nhất từ trường đá, rồi cho chúng sinh sản trong hồ được bố trí càng giống với môi trường sinh sống tự nhiên của chúng càng tốt.
Khởi đầu, đặt một cái chậu nhỏ vào giữa hồ xi măng lớn hơn. Bỏ đất sét vào chậu rồi trồng thêm rong và cây thủy sinh. Mực nước cao hơn nền đất sét khoảng 5 cm. Bạn đọc có thể dễ dàng đoán được rằng mực nước bên trong chậu và hồ xi măng là tương đương. Cặp cá được thả vào chậu nhỏ và được theo dõi, ghi chú kỹ càng ngày cá đẻ và trứng nở thông qua việc quan sát đám bọt. Điều này có thể gia tăng tỷ lệ sống của cá con. Cá con sống trong chậu khoảng một tuần sau khi nở. Sau một tuần, nhà lai tạo cho thêm nước vào hồ xi măng cho đến khi mực nước cao hơn chậu một chút nhờ đó cá bột có thể bơi ra khỏi chậu. Nhà lai tạo cần bỏ nhiều bo bo cho chúng ăn. Để cá bột trong hồ khoảng một tháng trước khi đem qua nuôi ở hồ lớn hơn.
Sau một tháng, cá được đem nuôi trong hồ 5 x 5 m, với độ sâu khoảng 30 cm. Cá con được nuôi trong hồ khoảng từ 2-3 tháng để đảm bảo chúng đủ lớn để sống sót trong môi trường tự nhiên. Khi cá lớn, chúng được đem nuôi trong các ao được đào sẵn và bố trí giống hệt như môi trường tự nhiên của loài Betta smaragdina.
Ao nuôi cá tương tự như môi trường tự nhiên của loài Betta smaragdina. Nhà lai tạo để chúng sống tự nhiên ở đấy. Họ không bỏ thức ăn. Chỉ những con cá mạnh mẽ nhất mới có thể tồn tại và tiếp tục phát triển.
Bây giờ, có một vấn đề là làm sao nhà lai tạo có thể phân biệt được con cá tốt nhất trong số hàng ngàn con đang trú ngụ trong ao? Làm sao bắt được con cá này mà không làm xáo trộn cuộc sống của những con cá khác trong hồ? Nguyên tắc để bắt con cá tốt nhất lại rất đơn giản và thông minh.
Nhà lai tạo đặt một lóng tre bên bờ hồ. Vào buổi sáng, ông chỉ việc nhấc lóng tre lên và kiểm tra xem có con cá nào nằm bên trong hay không. Dĩ nhiên, chắc chắn là ông ta bắt được một con cá đá nằm trong ống mà ông đặt từ ngày hôm qua.
Cần giải thích thêm về sự khôn khéo của phương pháp này. Chỉ con cá đá mạnh nhất mới có thể chiếm giữ ống tre vì đó là vị trí tốt nhất để nhả bọt và đợi một con cái đến đẻ trứng. Ống tre được biết như là nơi kín đáo và chắc chắn nhất để làm tổ vì nó bảo vệ tổ bọt tránh gió lùa và sóng nước. Nói một cách ngắn gọn, chỉ có con cá mạnh nhất mới có thể chiếm giữ được vị trí làm tổ tốt nhất. Và nhà lai tạo bắt nó để đem đi đá ngoài trường đá cá.
Từ quá trình lai tạo ở trên, bạn đọc có thể thấy rằng cặp cá giống phải được tuyển chọn từ những con cá thắng trận ngoài trường đấu trước đó, vì vậy chúng coi như đã dạn dĩ với con người. Cá con cũng rất dạn trong khoảng hai tháng đầu đời. Khi nhà lai tạo bắt chúng về từ môi trường tự nhiên, chúng chắc chắn có thể đáp ứng một cách dễ dàng với môi trường mới của con người.
Nguồn: http://www.diendancacanh.com
Vài năm trước đây, tôi thường nghe kể về loài cá đá ở vùng Isan thuộc miền Đông Bắc Thái Lan. Tôi lên kế hoạch viếng thăm Isan nhưng phải trì hoãn nhiều lần do bận công chuyện làm ăn. Điều không may là tôi chỉ rảnh rỗi vào thời gian cuối năm khi mà hoạt động đá cá ở đó đã kết thúc. Trò đá cá thường diễn ra từ tháng 3 đến tháng 9 hàng năm, vào mùa mưa và cũng là mùa trồng lúa. Sau vài lần trao đổi với một người bạn, tôi lên đường viếng thăm Isan và tìm hiểu về mùa đá cá Betta smaragdina vào tháng 8 năm 2000. Sau đây là những ghi nhận về những trải nghiệm thú vị mà tôi có được khi quan sát loài Plakat Thái ở vùng Isan, vùng đất chứa đựng nhiều di sản văn hóa cổ xưa nhất ở Thái Lan.
Các cụm từ "Plakat Thái" và "cá đá Xiêm" đều có chung một ý nghĩa. Chúng chỉ khác biệt ở chỗ "Plakat Thái" là từ của người Thái Lan khi nói về "cá đá Xiêm". Plakat Thái có thể được phân làm 3 loại gồm: Betta splendens, Betta smaragdina và Betta imbellis. Betta splendens là loài nổi tiếng nhất và cũng được nuôi nhiều nhất trong số 3 loài này. Thật đáng ngạc nhiên là trong quá khứ cả ba loài đều được phát triển bởi những người nông dân Thái thành cá đá. Không ai có thể khẳng định loài nào xuất hiện trước và tôi tin rằng cả ba loài phát triển một cách đồng thời ở mỗi địa phương. Chúng được lai tạp với nhau theo mô hình kim tự tháp mà loài Betta splendens nằm ở đỉnh trên cùng. Điều này được thực hiện thông qua các hoạt động đá cá mà nó đóng một vai trò rất quan trọng trong việc lựa chọn con giống từ ba loài Plakat Thái này.
Các trung tâm lai tạo Plakat Thái
Về mặt địa lý, Thái Lan được chia làm 5 vùng chính: Bắc, Đông Bắc, Trung, Tây và Nam. Ở mỗi tỉnh của Thái Lan đều có lò lai tạo Plakat Thái. Mỗi tỉnh lại có các loài cá địa phương và tập trung phát triển vào loài này hơn là loài khác. Vùng Đông Bắc Thái Lan tập trung lai tạo loài Betta smaragdina trong khi miền Trung lai tạo chủ yếu loài Betta splendens. Miền Nam Thái Lan lại lai tạo các loài Betta imbellis và Betta splendens ở vào mọi thời điểm trong năm.
Có rất ít nhà lai tạo ở vùng đất xa nhất về phía Bắc của Thái Lan. Cấu trúc địa lý của vùng này bao gồm các dãy núi xen kẽ với những vùng cao nguyên. Thời tiết ở đó thường hơi lạnh trong cả năm tuy có một giai đoạn ấm áp ngắn từ tháng 3 đến tháng 5 và như chúng ta đều biết, nhiệt độ thấp không thích hợp cho sự sinh trưởng của cá Betta. Betta splendens và Betta smaragdina hoang dã thường sống trên các cánh đồng lúa và những vùng lân cận. Tuy nhiên, có một số trung tâm lai tạo cá đá ở những vùng đất trũng miền Bắc như lưu vực của các con sông bởi chúng có nhiệt độ ổn định và đất đai màu mỡ, điều kiện thích hợp để có nhiều thức ăn tự nhiên cho Plakat Thái. Đây là những yếu tố cần thiết nhất để lai tạo và nuôi dưỡng thành công loại cá đá có chất lượng.
Vùng Đông Bắc Thái Lan tập trung vào loài Betta smaragdina, đặc biệt là những tỉnh nối với sông Mekong chảy qua biên giới Thái - Lào. Những nhà lai tạo ở đây xem trò đá cá cổ truyền như là một thú vui sau công việc đồng áng. Không hề có động cơ thương mại nào đàng sau việc lai tạo hay nếu có cũng rất ít. Cá được bắt ngoài tự nhiên và trao đổi giữa những người bạn thân với nhau. Chúng được thả về đồng sau khi đá xong.
Các tỉnh ở miền Trung và Đông Thái Lan tập trung lai tạo Betta splendens đuôi dài và đuôi ngắn. Thủ đô Bangkok là trung tâm của mọi giao dịch cá cảnh. Nhìn chung, Betta splendens là thành phần chính trong nền công nghiệp cá cảnh ở Bangkok.
Vùng phía Nam Thái Lan có hai loài là Betta splendens và Betta imbellis. Khí hậu miền Nam mưa nhiều nên thích hợp để lai tạo cá Betta trên mọi phương diện. Giống như các nhà lai tạo vùng Đông Bắc, các nhà lai tạo miền Nam lai tạo Betta imbellis theo mùa và không quan tâm nhiều đến chất lượng.
Để chiến thắng trong các cuộc đá cá ở địa phương, các nhà lai tạo mới tìm cách lai cá địa phương với cá Betta splendens thuần dưỡng. Ví dụ, nhà lai tạo vùng Đông Bắc lai cá Betta smaragdina với cá Betta splendens thuần dưỡng; và tương tự, nhà lai tạo miền Nam cũng lai cá Betta imbellis với cá Betta splendens thuần dưỡng.
Trong phần này, chúng ta chỉ tập trung vào loài cá cảnh đầu tiên ở miền Isan là Betta smaragdina. Nuôi dưỡng, huấn luyện và đá cá có một lịch sử lâu đời trong nền văn hóa Isan, và nó cũng liên quan đến những động lực xã hội cơ bản trong cộng đồng dân cư lâu đời ở Isan. Hành trình xuyên suốt qua các khác biệt văn hóa ở Thái Lan dẫn đến những thay đổi về dòng cá Betta được lai tạo.
Betta smaragdina là gì?
Betta smaragdina là một loài thuộc chi Betta hiện diện ở vùng Đông Bắc Thái Lan. Cá có đặc điểm đặc trưng là các vẩy óng áng và nắp mang màu xanh lá cây. Thân cá tròn khi quan sát từ mặt bên và mảnh khi quan sát từ phía trên. Kỳ dài và thon, đuôi và vây hậu môn có màu cam nhạt. Vây lưng có màu xanh lá cây. Người địa phương gọi Betta smaragdina là "cá đá màu xanh lá" hay "Plakat Keaw" hay ngắn gọn là "Pla Keaw". Kích thước trung bình của cá từ 4-5 cm, trong tự nhiên chúng rất nhút nhát và hay hoảng sợ khi có người lại gần.
Địa bàn phân bố tự nhiên của Betta smaragdina
Chúng là loài cá tự nhiên ở vùng Isan. Vùng này chiếm một phần ba diện tích Thái Lan và bao gồm chủ yếu là các vùng cao nguyên. Đặc điểm địa lý này rất biệt lập và góp phần bảo tồn loài Betta smaragdina cũng như tránh để chúng lai tạp với những loài khác. Giống như Betta splendens, loài Betta smaragdina rất phổ biến, chúng sống ở các ruộng lúa và các vùng đất trũng giữa các ruộng lúa. Đây là vùng đệm để nông dân thả cá và cũng để cung cấp nước cho đồng lúa.
Vùng này thường ngập nước quanh năm ngoại trừ vào mùa khô khi nó chỉ còn lại lớp bùn nhão trên bề mặt. Nông dân không sử dụng chúng để trồng lúa vì vậy chúng may mắn không bị xịt thuốc hóa học. Chúng rất rậm rạp. Có rất nhiều loại cây cỏ và thú vật ở đấy. Vùng đất này đóng vai trò quan trọng trong đời sống của những người nông dân. Nó là nguồn cung cấp thực phẩm, rau tươi và cả cá. Với trẻ em, đây là thiên đàng của chúng, là nơi để chúng khám phá và tưởng tượng, một lớp học cho chúng về môi trường tự nhiên, nơi chúng có thể chạy nhảy và chơi đùa với nhau. Vài đứa có thể tìm bắt cá nhỏ, tất nhiên một trong số đó là loài Betta smaragdina, "CÁ ĐÁ MÀU XANH LÁ", cá đá của vùng Đông Bắc Thái Lan.
Bắt cá bằng tay
Để bắt các loài cá khác có lẽ phải dùng lưới thật lớn, quăng xuống nước rồi từ từ kéo lên. Con cá kém may mắn sẽ bị mắc lưới và được người ta gỡ ra rồi bỏ vào giỏ tre. Đây là cá để ăn.
Cách bắt cá Betta smaragdina hoàn toàn khác. Nguyên tắc là phải thật nhẹ nhàng, không gây tiếng động hoặc cử động mạnh nào. Để bắt cá từ thiên nhiên thì không cần bất cứ dụng cụ đặc biệt nào mà chỉ cần hai bàn tay là đủ. Có vẻ như là cá đá xanh nằm đợi sẵn ở đó để có người đến bắt chúng đem về nuôi.
Nếu một chú bé muốn bắt cá, nó sẽ bước dọc theo con kênh giữa ruộng lúa và vùng ngập nước. Mắt chậm rãi quét ngang quét dọc xem nơi nào có cá đá màu xanh. Không vội vã, nó bước xuống vũng nước sâu cả cánh tay trong khi mắt nhìn chăm chú vào mục tiêu. Nó chậm rãi vạch cỏ một cách cẩn thận mắt tìm ổ bọt. Đa số trường hợp, chú bé có thể tìm thấy ổ bọt của cá đá màu xanh. Nó chậm rãi vén cỏ xung quanh ổ bọt rồi nhẹ nhàng dùng hai tay vớt cá đem về nhà nuôi.
Cá đá Betta smaragdina
Một trong những nhà lai tạo cá đá xanh mà tôi gặp ở tỉnh SakonNakorn nói với tôi rằng trò đá cá ở vùng Isan đã xuất hiện từ hơn 200 năm trước. Năm nay ông 53 tuổi và cho biết rằng cha của ông bảo rằng ông nội của ông là một người đá cá nổi tiếng. Theo ý kiến của ông thì trò đá cá xuất hiện đồng thời với trò đá gà hay có khi còn lâu hơn. Để củng cố lập luận của mình ông cho rằng người Thái xưa và nay đều có mối liên hệ chặt chẽ với môi trường sông nước. Họ là một cộng đồng bên bờ các con sông. Trên 80% người Thái là nông dân, vì vậy họ sống gần nguồn nước một cách tự nhiên. Họ trồng lúa và bắt cá để ăn, trẻ em cũng vui chơi và bắt cá nhỏ trên đồng lúa. Vì vậy mà có khả năng người ta biết đến trò đá cá trước trò đá gà. Một người đàn ông khác 45 tuổi, chủ sở hữu một tiệm cá cảnh ở U Bon Rat Cha Tha Ni, cách SakonNakorn 119 km cũng trả lời tương tự. Tôi muốn tin vào cách giải thích của họ. Tuy nhiên, vào lúc đó, tôi tạm ngừng nghiên cứu về nguồn gốc của cá đá ở vùng Đông Bắc Thái Lan. Tôi hy vọng rằng bằng việc phân tích sâu hơn các văn bản tôi có thể tìm được những kiến giải chi tiết hơn với sự hỗ trợ bởi những bằng chứng rõ rệt.
Cá đá thường hiện diện trong nhà mọi người. Thông thường, các cuộc đấu thường diễn ra vào cuối tuần. Thời gian bắt đầu thường là 10 giờ sáng, những người lác đác đến trễ sẽ tham gia vào sau. Đá cá bắt đầu muộn nên mọi người có thể hoàn tất việc nhà trước để sau đó có thể vui chơi thoải mái. Mọi người tụ tập xung quanh lọ đá cá. Một lọ thủy tinh cao được đặt giữa nhóm người. Cách tụ tập này là dấu hiệu đặc trưng của cộng đồng và thể hiện sự gắn kết của người dân Isan. Trò đá cá đóng một vai trò rất quan trọng trong các mối quan hệ xã hội giữa mọi người với nhau vào cuối tuần. Không ai quan tâm hay lo lắng đến công việc trong tuần; mọi người trong nhóm đều cười nói ầm ĩ với tâm trạng vui vẻ.
Khi đá cá Betta smaragdina, người nuôi dùng vợt nhỏ vớt cá bỏ vào lọ đấu, không giống với đá cá Betta splendens khi người ta dùng một cái muỗng nhỏ để vớt cá. Người Isan làm vậy để cho cuộc đấu được công bằng bởi vì vài người bỏ chất hóa học vào nước nên nếu dùng muỗng thì một ít nước sẽ được mang theo vào lọ đấu. Khi con cá thứ hai được bỏ vào đang chìm xuống đáy thì con cá bỏ vô trước đó sẽ đuổi theo và phùng cặp mang xinh đẹp lên. Cả hai đều giương vây hết cỡ để hù dọa và đánh lừa đối thủ rằng nó lớn hơn, hung dữ hơn và mạnh mẽ hơn. Với dáng vẻ cẩn trọng, chúng chậm rãi vờn qua vờn lại xung quanh đối thủ. Mắt nhìn chăm chăm và vây giương lên để làm đối phương phải hoảng sợ nhưng không con nào chịu thua. Bất thình lình, một trong hai con tấn công chớp nhoáng rồi ngay lập tức quay trở lại thế giương vây để phô trương sức mạnh của mình, khi điều này xảy ra, con kia sẽ tìm cách đáp trả ngay lập tức.
Loài Betta smaragdina ít "lắc" thân để đập vào đối thủ nhằm làm chúng mất kiểm soát như ở loài Betta splendens. Chúng tấn công nghệ thuật và kiểu cách hơn giống như ở môn vật cổ truyền, môn thể thao không nhằm mục đích giết hay làm bị thương đối phương. Sau trận đấu, không có con cá nào bị thương trầm trọng cả. Chúng có thể bình phục mà không cần đến thuốc thang.
Một trận đấu thường diễn ra không quá nửa giờ, trung bình là 15 phút, thậm chí ngắn hơn, khoảng từ 5-10 phút là một trong hai con bỏ cuộc mà không bị vết thương trầm trọng nào. Nếu trận đấu kéo dài hơn một giờ mà không con nào bỏ cuộc, trọng tài sẽ bảo người chơi đem cá về rồi tuyên bố rằng trận đấu hòa. Cá thua cuộc được thả về đồng còn cá thắng cuộc có thể đem đi đá tiếp sau khi hồi phục, thường là mất khoảng 1 tuần. Thật thú vị, cá thắng trận có thể nâng cấp kỹ năng đá và đá tốt hơn vào những lần sau. Trò đá cá thường diễn ra từ tháng 3 đến tháng 9 trong mùa lúa và đồng được xả đầy nước. Dù là cá thắng hay thua trận, tất cả đều được thả trở về môi trường tự nhiên sau khi mùa đá cá kết thúc.
Kỹ thuật lai tạo loài Betta smaragdina
Nguyên tắc lai tạo loài Betta smaragdina là "phải duy trì các đặc điểm bên ngoài của cá đá sao cho càng giống với cá hoang dã càng tốt". Để thực hiện điều này, nhà lai tạo cần mô phỏng môi trường tự nhiên của Betta smaragdina bằng cách thả cá con vào một địa điểm nhất định ngoài tự nhiên. Nhà tai tạo phải thả cá một cách bí mật vào ban đêm để tránh bị đối thủ phát hiện. Đối thủ có thể bắt đi một số cá và dùng chúng để chống lại chính nhà lai tạo. Môi trường hoang dã sẽ đào luyện Betta smaragdina lai tạo thành loại cá đá hoang dã dẻo dai. Qua quá trình đấu tranh sinh tồn, cá phải chống chọi với nhiều kẻ thù ngoài tự nhiên, chúng cũng phải dần dần học cách chiến đấu và bảo vệ lãnh thổ của mình. Chỉ có con cá mạnh nhất mới có thể tồn tại còn con nào yếu ớt sẽ bị chết. Đây là sự chọn lọc tự nhiên. Môi trường hoang dã sẽ biến đổi hình dạng chúng tương tự như tổ tiên của chúng. Điểm khác biệt duy nhất đó là chúng không phải là dòng cá được chọn lọc tự nhiên mà là do con người tuyển lựa. Nói một cách chính xác chúng là cá lai giữa các loài Betta smaragdina và Betta splendens. Chúng giống như nhân vật người máy do Arnold đóng trong phim loạt phim Kẻ hủy diệt (Terminator), một dòng cá mới. Những siêu đấu sĩ.
Lai tạo dòng cá đá Betta smaragdina
Từ mô hình lai tạo ở trên, chúng ta có thể thấy rằng các nhà lai tạo cố gắng biến đổi hình dạng của dòng cá đá sao cho giống như cá hoang dã. Để thắng trận, nhà lai tạo lai cá Betta smaragdina với cá Betta splendens. Kết quả của việc lai tạp này là dòng cá đá Betta smaragdina. Người ta rất khó phân biệt được sự khác nhau giữa dòng cá đá Betta smaragdina và cá Betta smaragdina hoang dã. Tuy nhiên, nhà lai tạo nói với tôi rằng có 3 điểm khác biệt giữa chúng:
Một. Hộp sọ của cá đá lai dầy và chắc chắn hơn trong khi hộp sọ của cá hoang dã nhỏ và cân bằng với thân hình mảnh mai.
Hai. Môi của cá đá lai dầy và sắc hơn ở cá hoang dã.
Ba. Màu của cá đá lai sậm hơn và màu vây không được trong suốt, trong khi màu của cá hoang dã nhạt hơn nhưng các vảy lại sáng hơn và lấp lánh. Nhà lai tạo giỏi nhất có thể lai tạo cá đá với cấu trúc, hình dạng và màu sắc y hệt như loài Betta smaragdina hoang dã.
Từ việc lai tạo loài Betta smaragdina đến sự phát triển của Betta splendens
Dựa trên quan điểm khoa học, các nhà ngư loại học đặt tên cho mỗi loài Betta để phân biệt với những loài khác. Trong quá khứ, các nhà lai tạo không có kiến thức khoa học hay có trình độ học vấn vì vậy mà họ phân loại cá đá thành 2 loại: Plakat Pah tức cá hoang dã và Plakat Morh (cá đá nuôi trong lọ thủy tinh) tức cá thuần dưỡng. Nguyên tắc đặt tên loài dựa trên địa điểm mà cá được tìm thấy và phổ biến ở mọi miền thôn quê. Các nhà lai tạo ở miền Trung phát triển thành công dạng Plakat Pah (mà nó chính là loài Betta splendens hoang dã) thành dạng Plakat Morh và rồi từ đó phát triển thành dòng cá đá đuôi dài. Những sáng tạo đầy hứa hẹn như vậy trong quá trình phát triển của các dòng cá đá thông qua các hoạt động mang tính xã hội hoàn toàn dựa vào sự đóng góp của tầng lớp nông dân Thái Lan. Điều này thật đáng kinh ngạc bởi vì họ không hề có kiến thức hay được đi học.
Giới thiệu (Ngày 15-12-2001)
Tôi trở lại Isan vào 28-30 tháng 9 năm 2001. Mục đích của chuyến đi là tìm hiểu về một số khúc mắc kể từ chuyến viếng thăm trước đó. Tôi muốn hiểu rõ cách mà nhà lai tạo tạo ra dòng cá đá Betta smaragdina tuyển. Nếu điểm này được làm sáng tỏ thì chúng ta có thể hiểu rõ về quá trình phát triển của cá Betta splendens đuôi ngắn hay Plakat Thái. Tôi cố gắng xác định 3 vấn đề chủ chốt trong việc lai tạo và đá những con cá tuyển này: kiểm soát lai tạo, thương mại và uy tín xã hội. Cả ba đều có mối quan hệ hỗ tương với nhau, mỗi vấn đề lại có vai trò thúc đẩy dòng cá này dần dần hội nhập vào trào lưu Plakat Thái. Chúng không chỉ đóng vai trò đầy ý nghĩa trong phương thức lai tạo cá đá của người Isan trong hiện tại mà trên thực tế, chúng còn là trung tâm của toàn bộ quá trình phát triển của Plakat Thái nói chung. Tôi đang cố gắng thuyết phục và trình bày với bạn đọc rằng sự phát triển của cá đá ở Isan có thể làm sáng tỏ sự phát triển của loài Betta splendens.
Mối quan hệ của cả ba vấn đề có thể tóm gọn trong một mô hình chung thể hiện bức tranh toàn cảnh về lịch sử Plakat Thái, từ đó tái hiện những phần lịch sử từng bị mai một.
Kiểm soát lai tạo
Cách đây 5 năm, các nhà lai tạo Isan thả cá thắng trận về một vị trí nhất định trên cánh đồng và thả con cá thua trận ra kênh rạch. Vào mùa sau, họ quay lại vị trí trên để bắt cá con của con cá thắng trận mùa trước. Hy vọng rằng, chúng có chất lượng ngang bằng hay thậm chí còn đá tốt hơn con cá cha thắng trận mùa trước.
Giống như mọi trò chơi, mục đích của người tham gia là chiến thắng tất cả các trận đấu, nhưng điều này giống như là thách thức số phận. Người chơi không bao giờ biết trước được điều gì cho đến khi trận đấu kết thúc. Trong trận đấu, người ta cố gắng đạt được kết quả mong muốn nhưng kết quả thường thay đổi và khó dự đoán. Nói cách khác, người chơi không thể kiểm soát được kết quả trận đấu. Người ta chỉ có thể chuẩn bị thật tốt và thời gian sẽ trả lời tất cả. Đây là điểm hấp dẫn của cuộc chơi và nó công bằng đối với mọi người tham gia.
Có hai từ cần được cân nhắc ở đây đó là: chắc chắn và kiểm soát. Cả hai đều có mối liên hệ và ám chỉ lẫn nhau. Để kết quả càng chắc chắn thì cần phải thiết lập nhiều kiểm soát hơn. Chúng ta có thể sử dụng một từ khác để thể hiện mối liên hệ giữa chúng: "mức độ nghiêm trọng". Nhà lai tạo càng coi trọng kết quả trận đấu thì càng kiểm soát nhiều hơn. Kết quả trận đấu càng tác động nhiều đến người tham gia đá cá thì nhà lai tạo càng phải nghiêm túc. Điều này ám chỉ rằng, trong quá khứ nhà lai tạo không quan tâm nhiều đến kết quả trận đấu dù họ có bắt được cá đá tốt ngoài môi trường tự nhiên. Do vậy họ không hề kiểm soát việc lai tạo cá đá. Hiển nhiên, dù cho nhà lai tạo thả bao nhiêu con cá vô địch về ruộng thì chúng vẫn luôn là loại cá sẵn có ở đó. Bạn đọc có thể đoán được về kết quả của việc lai tạo thiếu kiểm soát và chất lượng của bầy cá con. Trò đá cá cũng chỉ để cho vui và kiếm chút uy tín trong đám bạn thân mà thôi.
Bỏ qua yếu tố may mắn, nhà lai tạo đánh giá chất lượng cá đá tuyển của ông ta theo các tiêu chuẩn sau: kỹ năng đá, độ sắc của răng, độ dai sức và cấu trúc cơ thể cân đối. Những tiêu chuẩn này sẽ góp phần vào thắng lợi của cá khi thi đấu. Hai tiêu chuẩn đầu dùng để tấn công còn hai tiêu chuẩn sau dùng để tự vệ.
Kỹ năng đá: cá có khả năng lừa đối phương hay làm cho đối phương bị thương nhiều hơn mình.
Độ sắc của răng: để có thể cắn lủng lớp vảy của đối phương và làm chúng đau đớn.
Độ dai sức: để có thể đá thật lâu cho dù bị thương nặng hơn cá đối thủ.
Cấu trúc cơ thể cân đối: để luôn có lợi thế khi cáp cá từ đó có nhiều cơ hội giành thắng lợi.
Sau đây là những yếu tố mà nhà lai tạo cần quan tâm khi lai tạo cá:
- Làm sao để lai tạo và nuôi dưỡng cá đá thuần dưỡng sao cho càng giống với cá hoang dã càng tốt.
- Làm sao để lai tạo cá đá thuần dưỡng sao cho linh động như cá hoang dã. Cá thuần dưỡng thường mập, lười và chậm chạp.
- Sau khi đạt được cả hai yếu tố ở trên, bước kế tiếp nhà lai tạo cần phát triển kỹ năng đá của cá thuần dưỡng và khả năng đá thật lâu cùng với khả năng đáp ứng với môi trường mới. Hầu hết cá hoang dã đều nhút nhát. Vài nhà lai tạo đem lai cá đá của họ với loài Betta splendens.
Cùng với việc chọn lựa cặp cá cá bố mẹ tốt nhất, nhà lai tạo phải đạt được cả 3 yếu tố ở trên bằng cách mô phỏng môi trường tự nhiên trong hồ cá của mình. Đó là nguyên tắc lai tạo dòng cá đá tuyển.
Để gia tăng cơ hội thắng trận, nhà lai tạo cần chọn cặp cá giống tốt nhất từ trường đá, rồi cho chúng sinh sản trong hồ được bố trí càng giống với môi trường sinh sống tự nhiên của chúng càng tốt.
Khởi đầu, đặt một cái chậu nhỏ vào giữa hồ xi măng lớn hơn. Bỏ đất sét vào chậu rồi trồng thêm rong và cây thủy sinh. Mực nước cao hơn nền đất sét khoảng 5 cm. Bạn đọc có thể dễ dàng đoán được rằng mực nước bên trong chậu và hồ xi măng là tương đương. Cặp cá được thả vào chậu nhỏ và được theo dõi, ghi chú kỹ càng ngày cá đẻ và trứng nở thông qua việc quan sát đám bọt. Điều này có thể gia tăng tỷ lệ sống của cá con. Cá con sống trong chậu khoảng một tuần sau khi nở. Sau một tuần, nhà lai tạo cho thêm nước vào hồ xi măng cho đến khi mực nước cao hơn chậu một chút nhờ đó cá bột có thể bơi ra khỏi chậu. Nhà lai tạo cần bỏ nhiều bo bo cho chúng ăn. Để cá bột trong hồ khoảng một tháng trước khi đem qua nuôi ở hồ lớn hơn.
Sau một tháng, cá được đem nuôi trong hồ 5 x 5 m, với độ sâu khoảng 30 cm. Cá con được nuôi trong hồ khoảng từ 2-3 tháng để đảm bảo chúng đủ lớn để sống sót trong môi trường tự nhiên. Khi cá lớn, chúng được đem nuôi trong các ao được đào sẵn và bố trí giống hệt như môi trường tự nhiên của loài Betta smaragdina.
Ao nuôi cá tương tự như môi trường tự nhiên của loài Betta smaragdina. Nhà lai tạo để chúng sống tự nhiên ở đấy. Họ không bỏ thức ăn. Chỉ những con cá mạnh mẽ nhất mới có thể tồn tại và tiếp tục phát triển.
Bây giờ, có một vấn đề là làm sao nhà lai tạo có thể phân biệt được con cá tốt nhất trong số hàng ngàn con đang trú ngụ trong ao? Làm sao bắt được con cá này mà không làm xáo trộn cuộc sống của những con cá khác trong hồ? Nguyên tắc để bắt con cá tốt nhất lại rất đơn giản và thông minh.
Nhà lai tạo đặt một lóng tre bên bờ hồ. Vào buổi sáng, ông chỉ việc nhấc lóng tre lên và kiểm tra xem có con cá nào nằm bên trong hay không. Dĩ nhiên, chắc chắn là ông ta bắt được một con cá đá nằm trong ống mà ông đặt từ ngày hôm qua.
Cần giải thích thêm về sự khôn khéo của phương pháp này. Chỉ con cá đá mạnh nhất mới có thể chiếm giữ ống tre vì đó là vị trí tốt nhất để nhả bọt và đợi một con cái đến đẻ trứng. Ống tre được biết như là nơi kín đáo và chắc chắn nhất để làm tổ vì nó bảo vệ tổ bọt tránh gió lùa và sóng nước. Nói một cách ngắn gọn, chỉ có con cá mạnh nhất mới có thể chiếm giữ được vị trí làm tổ tốt nhất. Và nhà lai tạo bắt nó để đem đi đá ngoài trường đá cá.
Từ quá trình lai tạo ở trên, bạn đọc có thể thấy rằng cặp cá giống phải được tuyển chọn từ những con cá thắng trận ngoài trường đấu trước đó, vì vậy chúng coi như đã dạn dĩ với con người. Cá con cũng rất dạn trong khoảng hai tháng đầu đời. Khi nhà lai tạo bắt chúng về từ môi trường tự nhiên, chúng chắc chắn có thể đáp ứng một cách dễ dàng với môi trường mới của con người.
